کناره گیری عاطفی تجربه زیسته‌ مشترک بین همه ماست. زمانی که سرخورده می‌شویم یا در شرایط سختی قرار می‌گیریم، برای مدتی به‌تنهایی و دوری از دیگران رو می‌آوریم.

بعد از مدتی هم دوباره روحیه‌مان را بازیابی می‌کنیم و به روال عادی زندگی برمی‌گردیم. البته این سکه روی دیگری هم دارد. برخی از افراد به‌دلایل مختلف مدت بیشتری در انزوای عاطفی باقی می‌مانند و به آن عادت می‌کنند و این مبدأ شروع مشکلات جدی‌تر است.

کناره گیری عاطفی چیست؟

زمانی که فردی احساسات دیگران را نادیده می‌گیرد یا دیگر ارتباط احساسی برقرار نمی‌کند، دچار کناره گیری عاطفی شده است. این افراد نمی‌توانند روابط عاطفی داشته باشند و معمولا تمایلی هم برای چنین روابطی ندارند. افرادی که درگیر چنین حالتی‌اند، مشکلاتی چون استرس در رابطه و صدمات ناشی از پایان آن را تجربه نخواهند کرد.

کناره گیری عاطفی همیشه هم مشکل نیست و در برخی موارد، واکنشی برای مقابله با شرایط دشوار و پراسترس است؛ برای مثال، کسی که به‌تازگی از فرد موردعلاقه‌اش جدا شده، برای مدتی احساس می‌کند دیگر نمی‌خواهد با دیگری ارتباط عاطفی داشته باشد. منتها واقعیت این است که کناره گیری احساسی، به سلامت روانی و اجتماعی و احساسی افراد آسیب می‌رساند.

علائم کناره گیری عاطفی

مشکل کناره گیری احساسی در هر فرد نشانه‌های منحصربه‌فردی دارد. برخی از علائم را در ادامه نام برده‌ایم، علائمی که در بین افرادی که با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند متداول‌اند.

درددل‌نکردن؛
ترجیح تنهایی؛
بی‌توجهی به دیگران؛
دوری از حضور در جمع؛
هم‌دلی‌نکردن با دیگران؛
ناتوانی در ابراز احساسات؛
مشکل در برقراری و حفظ روابط؛
کاهش ارتباطات و تمایل به انزوا؛
عدم‌بهره‌مندی از مهارت گوش‌دادن؛
دوگانگی احساسی نسبت به دیگران؛
بی‌تمایلی به برقراری ارتباط یا شرکت در فعالیت‌های گروهی.

به یاد داشته باشید کناره گیری عاطفی بیماری روانی نیست و فقط احتمال دارد نشانه‌ای از نوعی بیماری روانی باشد. به همین دلیل، افرادی که علائم آن را تجربه کرده‌اند، باید پیش از بروز مشکلات جدی‌تر برای درمان اقدام کنند.

علت کناره گیری احساسی

افراد به‌دلایل مختلفی مانند مشکلات روانی یا واکنش به شرایط سخت از ارتباطات عاطفی دوری می‌کنند. در ادامه، به بعضی از شایع‌ترین علت‌های ایجاد این مشکل اشاره می‌کنیم.

۱. تجربه‌های تلخ گذشته

افرادی که در گذشته مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند، از نظر احساسی نادیده گرفته شده‌اند، یا ضربه خورده‌اند بیشتر از دیگران دچار کناره گیری احساسی می‌شوند؛ برای مثال، کودکانی که در شرایط سخت رشد می‌کنند، برای مقابله با این شرایط از ارتباطات عاطفی دور می‌شوند.

۲. بیماری‌های روانی

برخی از بیماری‌های روانی نیز ممکن است علت کناره گیری عاطفی باشند. این بیماری‌ها را در ادامه نام برده‌ایم:

افسردگی؛
اختلال دوقطبی؛
اختلالات شخصیتی؛
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).

۳. مصرف برخی از داروهای خاص

مصرف بعضی از داروهای روانی بیماران را دچار کناره گیری احساسی می‌کند؛ برای مثال، برخی از داروهای ضدافسردگی مانند داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) ممکن است این مشکل را ایجاد کنند. در صورتی که بیمار با مصرف این داروها علائم کناره‌گیری را تجربه کرد، باید با پزشک خود مشورت کند. پزشک یا دوز داروی بیمار را تغییر می‌دهد یا داروی دیگری برای درمان افسردگی تجویز می‌کند.

افرادی که به مصرف مواد مخدر اعتیاد دارند نیز دچار کناره گیری عاطفی و انزوای مخرب می‌شوند.

۴. انتخاب کناره گیری احساسی

بعضی افراد به‌انتخاب خودشان از برقراری ارتباط احساسی و عاطفی با دیگران دور می‌مانند. آنها دلایل مختلفی برای این کار دارند. ممکن است به‌خاطر مقابله با شرایط دشواری که در آن قرار دارند این کار را انجام دهند. گاهی هم برای پیشگیری از آسیب‌دیدن، کناره گیری عاطفی را انتخاب می‌کنند.

دورشدن از ارتباطات شاید واکنشی مثبت برای مقابله با شرایط پرتنش و بازگرداندن آرامش ازدست‌رفته باشد. منتها این واکنش تا زمانی تأثیر مثبت دارد که به الگوی رفتاری یا عادت تبدیل نشده باشد. اگر کناره گیری عاطفی بر ایجاد روابط صحیح با دیگران تأثیر بگذارد، بدین‌معناست که در آینده مشکل‌ساز خواهد شد.

۵. اختلالات دل‌بستگی

کناره گیری عاطفی یکی از نشانه‌های اختلال دل‌بستگی است. این اختلال ۲ نوع مختلف دارد که در ادامه راجع‌به آنها توضیح داده‌ایم.

اختلال دل‌بستگی واکنشی (RAD)

افرادی که دچار این مشکل می‌شوند معمولا در کودکی مورد سوءاستفاده یا بی‌توجهی قرار گرفته‌اند. آنها بعد از مدتی نمی‌توانند با والدین یا سرپرستان خود ارتباطی مؤثر برقرار کنند. اگر درمان نشوند، مشکل برقراری ارتباط و اختلال دل‌بستگی تا سنین بزرگ‌سالی نیز با آنها همراه خواهد بود. افرادی که اختلال دل‌بستگی واکنشی دارند، نمی‌توانند احساساتشان را کنترل کنند و شیوه درست ابراز احساسات را نمی‌دانند.

اختلال آمیختگی اجتماعی بازداری‌نشده (DSED)

در این نوع از اختلال دل‌بستگی، کودکان نمی‌توانند با سرپرستان خود ارتباط مؤثری برقرار کنند. منتها در عین حال ممکن است با یک فرد غریبه صمیمی شوند و ترجیح دهند به‌جای والدین با آنها وقت بگذرانند.

روش تشخیص کناره گیری عاطفی

ساده‌ترین راه برای تشخیص کناره گیری احساسی توجه به علائم آن است. افرادی که این علائم را دارند باید با روان‌شناس یا روان‌پزشک مشورت کنند. در برخی موارد، این علائم موقتی‌اند. منتها گاهی این علائم نشانه‌های مشکلاتی چون بیماری‌های روانی هستند و به پیگیری‌ و درمان جدی نیاز دارند.

زمانی که بیماران از علائم انزوای عاطفی با پزشک صحبت می‌کنند، او باید وضعیت روانی و جسمی بیمار را بررسی کند. اگر مشکل جدی‌تری وجود داشته باشد، پزشک آن را تشخیص می‌دهد. منتها اگر فرد بیمار نباشد، می‌تواند با مراجعه به روان‌شناس و استفاده از راهکارهای او علائم کناره گیری احساسی را بهبود بخشد.

بیماران، برای کمک به تشخیص بیماری‌های احتمالی، باید سابقه سلامت جسمی و روانی خود را به‌صورت کامل برای پزشک توضیح دهند. وقایع عاطفی که در زندگی فرد رخ داده، احساسات و رفتارهای او تأثیر بسزایی بر انزوای عاطفی دارند؛ بنابراین، بیماران باید درباره اتفاقاتی که زندگی آنها را تحت‌تأثیر قرار داده است صحبت کنند.

درمان کناره گیری عاطفی

پزشک، با بررسی علائم و وضعیت روانی بیمار، علت بروز انزوای عاطفی را پیدا می‌کند و با بهبود علت، معلول آن نیز حل می‌شود؛ برای مثال، بیمارانی که به‌دلیل افسردگی یا اختلالات شخصیت به انزوای احساسی می‌رسند، بعد از درمان افسردگی می‌توانند دوباره روابط عاطفی مؤثری با دیگران برقرار کنند.

روان‌درمانی یا دارودرمانی روش‌هایی‌اند که برای درمان کناره گیری عاطفی و علت آن به کار می‌روند. روش‌های روان‌درمانی خود به ۲ دسته تقسیم می‌شوند: درمان‌های شناختی ـ رفتاری (CBT) و درمان‌های پذیرش و تعهد (ACT). در ادامه، هرکدام از این روش‌ها را توضیح داده‌ایم.

درمان شناختی ـ رفتاری: در این روش، باورها و ناهنجاری‌های رفتاری که باعث کناره گیری عاطفی شده‌اند بررسی و درمان می‌شوند. روان‌شناسان در متد CBT راهکارهای جایگزین برای مقابله با شرایط تنش‌زا به بیمار پیشنهاد می‌دهند. آنها همچنین به بیمار کمک می‌کنند مهارت‌های احساسی‌ خود را توسعه دهد و ارتباطات مؤثر داشته باشد.
درمان پذیرش و تعهد: در این روش، پزشکان به بیماران کمک می‌کنند احساساتشان را بهتر بشناسند و آنها کنترل کنند.

مقابله با کناره گیری عاطفی

افرادی که کناره‌گیری احساسی را تجربه کرده‌اند مشکلات بسیاری در روابط و زندگی فردی و اجتماعی دارند. در ادامه، چند راهکار مؤثر برای مقابله با انزوای عاطفی و بهبود روابط ارائه داده‌ایم.

۱. استفاده از تمرینات ذهن آگاهی

با استفاده از تمرینات ذهن آگاهی می‌توانید روی لحظه حال تمرکز کنید؛ بنابراین، در لحظه می‌دانید در چه موقعیتی قرار دارید و به‌صورت کاملا خودآگاهانه تصمیم می‌گیرید چه واکنش احساسی نشان دهید.

۲. تقویت روابط اجتماعی

بعد از اینکه به‌کمک روان‌شناس نسبت به خود و احساساتتان آگاه‌تر شدید، می‌توانید ارتباطات مؤثر برقرار کنید. به‌سراغ افرادی بروید که می‌توانید با آنها روابط ایمن داشته باشید. این افراد با تشویق و حمایت از شما، کمک می‌کنند با تقویت روابط اجتماعی، کناره گیری عاطفی را کنار بگذارید!

۳. ابراز احساسات

در این روش، به‌جای گاردگرفتن در برابر افرادی که با آنها رابطه دارید، خود را از نظر احساسی خلع‌سلاح می‌کنید! اگر با فردی در ارتباط هستید که نیازهای شما را درک می‌کند، برای شما زمان صرف می‌کند و به شما برای بهبود عواطف و تسکین تجربیات گذشته کمک می‌کند، ابراز احساسات را شروع کنید! به خودتان اجازه دهید ورود به فضای احساسی و مزیت‌های آن نسبت به دوری از ارتباطات عاطفی را درک کنید.

کلام آخر؛ کناره گیری عاطفی مشکل است یا راه‌حل؟

کناره گیری عاطفی می‌تواند واکنشی طبیعی و انتخاب انسان‌ها برای مقابله با شرایط دشوار زندگی باشد. منتها اگر به الگویی رفتاری تبدیل شود، زندگی اجتماعی و عاطفی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و شاید علامت بیماری روانی باشد. اگر علائم کناره گیری احساسی در عملکرد و روابط شما تأثیر داشته است، حتما با روان‌شناس مشورت کنید. درمان این علائم کمکتان می‌کند دوباره زندگی عاطفی‌تان را شروع کنید و به‌راحتی با دیگران ارتباطات مؤثر داشته باشید.

مطالعه این مقاله و به‌دست‌آوردن اطلاعات درباره این مشکل، اولین گام برای کمک به افرادی است که از نظر عاطفی کناره‌گیری کرده‌اند؛ پس اگر در اطرافیان خود فردی با این علائم می‌شناسید، با ارسال این مقاله روند کمک به او را شروع کنید.